MEVLANA GERÇEĞİ

Mevlana 63 yaşında Tebrizli Şemsle Konya da karşılaşıp, yüz seksen derece bir düşünce değişikliğine uğradığı hemen, hemen herkesin ortak görüşü. Şimdi ben 62 yaşındayım, bana yukardan en büyük güç gelse bu düşüncelerimi tersine döndüreceğine kesinlikle inanmam. Bu ters dönme fikri tabiatın yani doğanın kanununa aykırı. Mevlana Şemsi Tebrizi bekliyor yani, Mevlana Şemsi çok önceden ve çok iyi tanıyor. Mevlana Şemsle Horasanda bir şekilde tanışıp Şemsin o derin bilgi birikimine âşık olan ve onun talebesi olan birisi olduğu her haliyle anlaşılıyor. Araştırmacı olarak benim aklıma uymayan, mantığıma yatmayan her şeyi en ince detaylarıyla araştırıp, onun bütün gerçekliğine ulaşmadan böyle boş laflara inanamam ve huzura kavuşamam.

Mevlana Horasanın merkezi Belh şehrinde 1207 yılında doğduğu kabul ediliyor. Belh Afganistan sınırında İranın kuzeyinde bir şehir. Kimileri Mevlana’nın Tacikistan Vahş şehrinde doğduğunu söylüyor.

Mevlana’nın ailesi önemli bir aile olup, babası Baheddin Veled [ 1151 – Belhde doğdu 1231 Konyada öldü] Sultanül ulema unvanı ile şöhret olmuş. Veled küçük yaşta iyi bir eğitim aldığı onun Beytülmalden aldığı maaşla geçindiği, asla vakıf malına el sürmediği söylenilir. Veled devetin adamı Kadı, âlim bir üst makam insanı olduğu belli oluyor. İç çelişkiler ya da Moğol saldırılarından sonra Belh şehrinden ailesi ve çevresiyle 1213-15 yıllarında ayrılıp Nişabura geldiği anlaşılıyor. Nişabur İranın en önemli eğitim, bilim, sanat ve değişik anlayışların olduğu önemli bir şehirdir. O dönemde Nişaburun en önemli bilgini şeyh Feridüddin Attarın Veledi karşılayıp, Mevlana’nın Attardan etkilendiği, bütün araştırmacıların ortak düşüncesi. Nişabur Hacıbektaş Velinin doğduğu ve tanrı tanımaz Ömer Hayyamın şehri olup, Selçuklunun ilk başkentidir. O dönem resmi ideolojilere ve egemen iktidarlara karşı en güçlü düşünce Nizari İsmail iliktir.

Emevi ve Abbasilerin, Ortadoğu, Asya ve Arap halklarına yüz yıllardır çektirdikleri acılar, zulüm halkları canından bezdirmiş. Selçuklu İran ı istila edip halkın büyük tepkisini alıp İsmail’i ve başka örgütlerin halk içinde sempati kazanmasına neden olmuş. Fars kültürü İslam’dan daha önce farklı inançların ve kültürlerin büyük gelişmesine sahne olmuştu. Tek Tanrı ve İslam anlayışı, yerel halkların kolay kabul edebileceği bir inanç kesinlikle değildi. Ömer Hayyam, Mansur ve Bistami gibi bilim insanları ve Tanrı tanımazların coğrafyası idi. İslam ı kerhen ve kılıç zoruyla kabul eden halklar, İslam ı yorumluyoruz diye, eski yerel inançlarını İslam a katarak, tarikatlar ve örgütler kuruyorlardı. İran ve Arap kentlerinde birçok düşünce toplulukları ve okulları olduğu aşikârdır. 765 yıllarında Arap coğrafyasında İmam Cafer bir düşünce ekolünün lideriydi. Tunus, Cezayir, Mısır ve İskenderiye de bu tip okul ve düşünce toplulukları mevcuttu. Mevlana çocukluğundan başlayıp İslam dışı düşünce yapılarıyla ilişkide olan birisi olduğu şiirlerinden belli oluyor. Mevlana’nın bütün yazı ve şiirleri, İslam a hiç uymayacak ve İslam’ın kabul etmeyeceği yapıtlar. Mevlana’nın Babası Veled Konya Selçuklu lideri tarafından davet edilip, devlet kademesine giriyor. Baba Veled ölünce [1231]Veledin çevresi Mevlana’nın başına toplanıyor ve Mevlana böylece Selçuklu iradesine girmiş oluyor. Selçuklu Sultanının Mevlana’yı özellikle getirdiği bilgisi de böylece çöküyor.

Attar [ 1146 – 1221 Moğollarca Nişaburda öldürüldü] İranlı mutasavvıf, şair, hekim ve eczacı olduğu için Attar denilmiş. Attarın etkilendiği kişiler ise, Ömer Hayyam, Senai, Hallac-ı Mansur ve Bayezidi Bistamidir. Ömer Hayyam [ 1048 – 1131] Nişaburun ve doğunun en önemli şair, matematikçi, astronom, tıp,  tarihçi, filozof ve tanrıya kafa tutan –rubai- türünün kurucusudur. ‘’ O yukarda var dediğin var ya o yok’’ diyen bir şairdir. Hallac-ı Mansur 858 doğup, Abbasi Halifesi Muktedir Bi llahın zındıkla suçlayıp 922 de Bağdatta öldürülüp yakılarak Dicle Nehrine atılır. Enel Hak inancını savunan yani ben tanrıyım, insandan başka Tanrı yok diyen bir düşünür, şairdir. Mansur karısının etkisiyle o dönem Irakın güneyini harap edip 15 yıl süren Zenç [ Zenci] isyanına katıldığı söylenilip, Karmati diye sorgulanıyor.

Bayezidi Bıstami[ Ariflerin Sultanı] 804 – 874 Bistam kasabasında doğduğu bazı kaynaklar 777 yılında doğduğunu yazıyor. Maguş, Mecusi Zerdüşt bir dedenin torunu, babası İsa. Bistami miraçta Allahla görüştüğünü, Allahın seni halkım görmek istiyor dediğini söyler. Muhammed in bir hiç olduğunu, benim sancağım ondan büyüktür dediği söyleniliyor. İbni Salim Bistaminin söylediğini Fravun bile söylememiştir diye yazıyor. Cehennemden korkmadığını, cennete değer vermediğini, namaz için ayakta durmak, oruç içinde aç kalmaktan başka bir şey değil diye alay ediyor. Bistaminin Allahım beni Cehennemine at ve beni öyle büyüt ki bütün cehennemi kaplayayım, benden başkası giremesin dediği kaydediliyor. Bistami İran düşüncesinin temsilcisi olduğu, kimileride Budizm’in tesirinde kaldığını söyler.  Bistami bir aşk sufisi ve Şathiye ustasıdır. Allah la senli benli konuşan, eleştiren ve onu kendi düzeyinde gören bir şiir türüdür şathiye. Bir tarikat değil ama Tayfuriyye ve Bıstamiye diye bir düşünce ekolü vardır. Bıstami şeriat hükümlerine uymaz ve kabul etmez. Ebu Said Bistaminin mezarına gidip ‘’ herkesin kaybettiğini bulabileceği yerdir’’der. Hallac, Şibli, Harakani, Ebu Said, Senai, Attar, Camii, İbnül Arabî ve Mevlana bu ekole bağlıdır derler. İslam kaynakları onun Nakşî olduğunu söylese de öyle olmadığı ortada.

Şimdi Mevlana ile Şemse dönersek, İslam ansiklopedisinde ve genel kabul, Mevlana 63 yaşında Şemsle karşılaşıp kısa zamanda yüz seksen derece döndüğü söyleniyor. Şems Mevlana’dan en az 15- 20 yaş büyük. Mevlana 1207 yılında doğmuş kabul edersek, 63 yaşı ekleyince 1270 e tekabül ediyor, yani ölmeden üç yıl önce demektir.  Şems o zaman 70 – 80 yaşlarında olması gerekir, çünkü en az 15-20 yaş büyük dersek. 80 yaşında ki birinin yaya yapıldak o kadar km yol kat etmesi çok uçuk bir sav. Birçok kaynak Mevlana ile Şemsin 1244 - 1248 yıllarında karşılaştığı yazılırken Mevlana 41 yaşında Şemsle görüşmüş oluyor ki bu da bana hiç hakikatli gelmiyor.

Alevi söylencelerinde Şemsi Mevlana’ya gönderen Hacıbektaş Veli derler. Mevlana üzüm bağlarını söktürüp, içki içenlere karşı sarayı kışkırttığı düşüncesi ile Şemsi onun bu işlerden vazgeçirmesi için gönderildiği hikâye edilir.  Bu ne kadar söylence olsa da doğru olma olasılığı çok fazla bir görüş diyebiliriz. Şems Horasanda İsmaili [ Nizari] kalelerinde eğitim veren İsmail’i daisi, bilgin ve propagandisttir. Farhad Daftari İsmail iler kitabında Mevlana’nın İsmail’i olduğunu söylüyor.  Daftari Mevlana’nın menevi kılavuzu Pir Şemseddin [ Şems]  1247 - 1248 [ 579] da Sind Mutanda öldüğü ve Mutanda türbesinin olduğunu yazıyor. Yöre halkı bu türbenin Şemsi Tebrizinin türbesi olduğuna inanırmış. Şemsin soyuna Şemsiler denilip, kuyumcukla meşgullermiş. Ağa Hana bağlı Nizariler kendilerini mezhebe Pir Şemsedinin kattığını söylerlermiş. Daftari iki tane Pir Şemseddinden bahsediyor bu konuda kesin bilginin olmadığını söylüyor.  Eflaki Mevlana ile Şemsin Konya da ikinci karşılaşması, Seyid Burhanettin in ölümünden beş yıl sonra diyor. Seyid Burhanettin 1244 yılında Kayseri de ölmüş ve türbesi orada.